Graficzna recepcja Portretu młodzieńca. U źródeł mitów interpretacyjnych

Abstrakt

Przypisywany Rafaelowi Portret młodzieńca, znajdujący się do II wojny światowej w zbiorach Czartoryskich, zajmuje szczególne miejsce w dziejach polskiej kultury. Stał się niejako symbolem strat poniesionych przez Polskę w czasie ostatniej wojny. W dziejach interpretacji i analiz obrazu znaczącą rolę odegrały ryciny. Prześledzenie graficznych powtórzeń portretu pokazuje, w jaki sposób na przestrzeni stuleci zmieniała się translacja dzieła malarskiego na język grafiki, w zależności od wybranych technik oraz umiejętności i intencji rytowników. Przede wszystkim jednak uświadamia, że przeniesienie kompozycji w inne medium często wykraczało poza prostą repetycję i odzwierciedlało kluczowe problemy artystyczne i estetyczne epoki lub środowiska. Ryciny według Portretu młodzieńca znakomicie obrazują również ambiwalentny charakter tzw. grafiki reprodukcyjnej, która z jednej strony jest efektem popularności pewnych dzieł, z drugiej zaś współtworzy ich sławę. Analiza zebranego materiału nasuwa wniosek, że ryciny, a dokładniej towarzyszące im inskrypcje, akcentowały to, co – w opinii rytowników i wydawców – czyniło obraz atrakcyjnym dla odbiorców. Większość z nich wskazywała, że pierwowzorem był wykonany własną ręką wizerunek „boskiego” Rafaela. Te same zagadnienia, tj. identyfikacja sportretowanego modela oraz atrybucja niesygnowanego obrazu, miały następnie nurtować znawców i historyków sztuki, którzy od pierwszej połowy XIX wieku podejmowali się naukowych analiz Portretu młodzieńca.