Od haniebnego występku do gender studies. Badania nad grecką paiderastía w XX wieku

Abstrakt

W początkach XX wieku poważną trudność stwarzały badaczom i nauczycielom historii starożytnej różnice w postrzeganiu homoseksualizmu między antyczną Grecją a światem współczesnym. Tego rodzaju wątki albo pomijano, albo traktowano je w ramach norm moralnych epoki nowoczesnej. Na przykład polski autor Kazimierz Jarecki (1931) interpretował fragmenty tekstów źródłowych dotyczące Knabenliebe nie w kategorii kontaktów fizycznych, ale jako wyraz zachwytu i troski starszego mężczyzny o męską młodzież. Niemieccy uczeni z XIX i początków XX wieku – Karl O. Müller, Erich Bethe, Wilhelm Kroll – uznali je za styl życia wojowników, którzy spędzali dłuższe okresy czasu poza domem i kontaktami z żonami. Bethe postulował badanie historycznego homoseksualizmu bez oceniania go wedle współczesnych norm. Zastosowanie wyników badań antropologów kultury w badaniach nad historią starożytnej Grecji utrwaliło ideę paiderastía jako obrzędu inicjacyjnego, w którym starsi mężczyźni (aktywni partnerzy) wprowadzali swoich młodszych podopiecznych (partnerów biernych) do grona dorosłych obywateli (m.in. Harald Patzer, Bernard Sergent). Przełomowy etap studiów nad homoseksualizmem starożytnej Grecji rozpoczął się wraz z opublikowaniem fundamentalnych prac Michela Foucaulta (1976) i Kennetha Dovera (1978) oraz rozwojem gender studies. Pokłosiem tych badań była formułowana przez Eve Keuls koncepcja stosunku płciowego jako wyrazu dominacji aktywnego partnera nad biernym uczestnikiem (mężczyzny nad kobietą, erastesa nad eromenosem). Eva Cantarella rozpropagowała pogląd, że starożytni Grecy nie uważali stosunków homoseksualnych za sprzeczne z naturą. Tę ostatnią propozycję potwierdzają wizerunki miłości homoseksualnej malowane na greckich naczyniach ceramicznych. Sugerują one rozumienie paiderastía i relacji homoseksualnych raczej jako zmysłowych przyjemności, a aspekt ten przesłania ich funkcję rytualną i kulturową.
Artykuł poprzedzony jest wprowadzeniem Antoniego Ziemby, w którym na przykładach greckiego malarstwa uwiecznionego na naczyniach ceramicznych (tzw. malarstwa wazowego) ze zbiorów polskich (Muzeów Narodowych w Warszawie i Krakowie) została omówiona ikonografia wątków homoerotycznych.