Portret faraona – między naturą a propagandą

Abstrakt

Autor przedstawia rozwój swoich pięćdziesięcioletnich badań nad portretem królewskim w płaskorzeźbie i rzeźbie pełnej Egiptu faraońskiego, od początków Nowego Państwa (XVI w. p.n.e.) do końca epoki dynastycznej (IV w. p.n.e.). Punktem wyjścia była próba datowania anepigraficznego szkicu rzeźbiarskiego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Na podstawie kryteriów ikonograficznych i stylistycznych atrybuowano go szkole rzeźbiarskiej, która działała w Tebach Zachodnich w okresie panowania Ramzesa III. Prześledzenie diachronicznego rozwoju wizerunków kolejnych władców w płaskorzeźbach i malowidłach pozwoliło nie tylko atrybuować inne, fragmentarycznie zachowane dzieła, lecz także ujawniło trendy mające znaczenie dla zrozumienia procesów historycznych o szerszym, wykraczającym poza sztukę znaczeniu. Dotyczy to szczególnie okresu dojrzewania tzw. herezji amarneńskiej (panowanie Echnatona) i jej reminiscencji w czasach późniejszych. Zainspirowało to autora do kontynuacji badań w odniesieniu do okresu późniejszego, obejmującego I. tysiąclecie p.n.e. Okres ten charakteryzuje się wprawdzie znacznie uboższą bazą źródłową niż okres Nowego Państwa, ma jednak szczególne znaczenie ze względu na synkretyzm kulturowo-religijny związany z panowaniem dynastii wywodzących się spoza Egiptu. Podjęte przez autora studium portretu królewskiego dynastii XXI–XXX objęło zarówno płaskorzeźbę, jak i rzeźbę pełną. Powstała kolejna monografia, a także liczne artykuły, w których poddano szczegółowej analizie szeroki kontekst zamysłu artystycznego. Tzw. Okres Późny obfituje bowiem w oryginalne dzieła inspirowane ówczesną teologią polityczną. Inną jego cechą są tendencje archaizujące, nawiązujące do najlepszych tradycji minionych epok.