Co mogło łączyć Joosa van Cleve i Albrechta Dürera?

Abstrakt

Albrecht Dürer (1471–1528) był już sławnym artystą kiedy przybył do Antwerpii 2 sierpnia 1520 roku. Rozgłos przyniosły mu zwłaszcza ryciny, które były tam powszechnie znane. Jego pomysłowe rozwiązania wykorzystywali wszyscy antwerpscy malarze, rzeźbiarze i graficy. Był wśród nich również młody i ambitny dziekan bractwa św. Łukasza Joos van Cleve (1485/1490–1540/1541). Trudno sobie wyobrazić, że ten najważniejszy malarz w mieście nie został w ogóle wspomniany w dzienniku, który Dürer prowadził przez cały czas swego pobytu w Niderlandach, choć odnajdujemy w nim nazwiska takie jak: Joachim Patinir, Dirk Vellert, Bernard van Orley, Lucas van Leyden, Conrad Meit czy Jan Provoost. Zwykło się uważać, że Dürer zamknął pracownię w Norymberdze i wyjechał do Antwerpii, by u Karola V szukać poparcia dla swej prośby o wznowienie rocznej pensji. Została mu ona jednak przyznana 12 listopada 1520 roku, jest więc bardziej prawdopodobne, że Dürerowi zaoferowano tam stanowisko malarza miejskiego. Zresztą w liście do rady miejskiej Norymbergi z 17 października 1524 roku Dürer stwierdza, że antwerpski magistrat zaoferował mu tę posadę, lecz on oferty nie przyjął. Nie ulega jednak wątpliwości, że rada miejska Antwerpii widziała w nim swojego etatowego malarza. Niewykluczone, że perspektywa wyjazdu zaważyła na stosunkach między Albrechtem Dürerem i Joosem van Cleve, chociaż mógł to być tylko jeden z powodów, dla których norymberczyk pominął van Cleve w swym dzienniku. Dürer pragnął wiekopomnej sławy. Był niezwykle pewny siebie, uważał się za genialnego artystę, i jako taki chciał być zapamiętany. Van Cleve, utalentowany malarz, nie dorównywał Dürerowi innowacyjnością, a zależało mu przede wszystkim na bieżącym sukcesie komercyjnym. Nieprzypadkowo van Cleve miał święcić swe największe sukcesy malarskie dopiero po wyjeździe Dürera do Norymbergi, otrzymując kilka ważnych zamówień, zarówno w Antwerpii, jak i z zagranicy, głównie z Genui. Istotny jest w tym kontekście fakt, że van Cleve wykorzystał ikoniczny obraz św. Hieronima Dürera z 1521 roku (który Norymberczyk podarował swojemu przyjacielowi humaniście Rui Fernandesowi de Almada), tworząc na bazie tego bardzo osobistego przedstawienia popularny wizerunek i dopisując tym samym osobisty rozdział do sławy zmarłego w 1528 roku Dürera.